نگاهی به بخش صادرات در خراسان رضوی
مشهد- ایرنا- رشد صادرات غیرنفتی در دوره های مختلف همواره یكی از برنامه های راهبردی كشور و به تبع آن خراسان رضوی بوده كه اسناد بالادستی نیز بر آن تاكید داشته اند.
برای تقویت صادرات كشور پیش از هر چیز باید توانمندیهای تولیدی را شناسایی كرد و با سرمایه گذاری در بخشهای دارای مزیت و كیفی سازی تولیدات، توان صادراتی را ارتقا بخشید اما صادرات یك كشور به رشد نمی رسد جز آنكه موانع داخلی در عرصه رقابت برداشته شوند.
مزیتهای صادراتی
خراسان رضوی فاقد ذخایر نفتی است و اقتصاد آن بر پایه صنایع معدنی به ویژه فولاد، محصولات كشاورزی به خصوص زعفران، محصولات دامی، صنایع تبدیلی، گیاهان دارویی و صنایع دستی به ویژه فرش بوده و صادرات این استان برپایه همین اقلام شكل گرفته است.
خراسان رضوی با افغانستان و تركمنستان هم مرز است. كشورهای هدف صادراتی استان به ترتیب افغانستان، تركمنستان، تاجیكستان و كشورهای آسیای میانه و همچنین امارات، عراق، كشورهای آفریقایی و جنوب شرق آسیا هستند.
این استان پنج گمرك در لطف آباد، سرخس، باجگیران، دوغارون و مشهد و دو بازارچه مرزی در تایباد در مرز افغانستان و باجگیران در مرز تركمنستان دارد. همچنین در كریدور شرق به غرب و شمال به جنوب قرار گرفته و مسیر عبور كامیونهای ترانزیتی است.
عمده صادرات كالا از خراسان رضوی به كشورهای هدف از طریق مرز زمینی انجام می شود اما در این میان مسیر ریلی به تركمنستان و كشورهای آسیای میانه نیز برای صادرات بكار گرفته می شود.
مدیركل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: بازار كشورهای اطراف این استان فرصتهای ویژه ای در اختیار صادركنندگان برای توسعه صادرات انواع كالا قرار داده است.
علی رسولیان افزود: افغانستان بازار بسیار بزرگی برای صادركنندگان خراسان رضوی به شمار می رود و كشورهای آسیای میانه نیز در زمره اهداف صادراتی استان قرار دارند. كالاهایی از جمله زعفران، پسته، فرش و گیاهان دارویی از جمله اقلام دارای مزیت صادراتی هستند زیرا كیفیت آنها بسیار مطلوب است و نظیر آن در دنیا كمتر یافت می شود.
وی اظهار داشت: كشورهای هدف صادراتی در فاصله نزدیكی از خراسان رضوی قرار دارند لذا تاكنون محصولات دام و طیور نظیر گوشت و لبنیات، تخم مرغ، فرش و موكت، لوازم خانگی به آن كشورها صادر شده است. خراسان رضوی قطب تولید مواد غذایی و صنایع تبدیلی است كه این مزیت زمینه ساز صادرات كالاهای تولیدی بخشهای مذكور به خارج از استان شده ضمن اینكه این منطقه از مزیت صنایع معدنی ویژهای برخوردار و اخیرا زمینه صادرات فولاد نیز فراهم شده است.
او افزود: از سوی دیگر علقههای فرهنگی یا اشتراكات فرهنگی بسیار بین این استان و برخی كشورهای آسیایی وجود دارد كه بر بازار صادراتی استان اثرگذار بوده و آن را رونق داده است ضمن اینكه با بهره گیری مناسب از این مزیت می توان هزینههای صادرات را به شدت كاهش داد.
وی اظهار داشت: سال گذشته در راستای هدفگذاری صادراتی برای برنامه ششم توسعه، 90 برنامه برای دستگاه های اجرایی این استان تنظیم شد كه تمام این اهداف محقق گردید.
رسولیان ادامه داد: در سال جاری نیز پیرو هدفگذاری سال گذشته برنامه هایی برای توسعه صادرات غیرنفتی استان اجرا شد كه منجر به رشد 33 درصدی در ارزش كالاهای صادراتی طی 6 ماه نخست امسال شد.
88 كشور هدف صادراتی استان
رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: 88 كشور مقاصد كالاهای صادراتی این استان هستند كه امسال چند كشور از جمله در جنوب شرقی آسیا و در قاره آفریقا به این مقاصد افزوده شده است.
محمدعلی امیرفخریان افزود: خراسان رضوی در زمینه برخی مواد غذایی، صنایع تبدیلی، صنایع معدنی، خدمات فنی و مهندسی، صنایع دستی مانند فرش دارای مزیت صادراتی است و زعفران، كف پوش، رب گوجه فرنگی، سیب تازه، نخ چند لایه، پسته، فرش، سیم های هادی برق از جمله كالاهایی هستند كه بیشترین صادرات استان را شامل می شوند.
وی اظهار كرد: عمده كالاهای صادراتی استان از طریق راه زمینی و به صورت كامیونی از خراسان رضوی صادر می شود و مقصد آنها كشورهای عراق، افغانستان و تركمنستان است و برخی كالاها نیز از طریق خطوط ریلی به كشورهای آسیای میانه صادر می شود.
وی گفت: برای صادرات به كشورهای دور از ایران مانند روسیه یا كشورهای آفریقایی، آسیای میانه و جنوب شرقی آسیا كه باید از طریق هوایی انجام گیرد، پرواز مستقیم از مشهد وجود ندارد.
امیرفخریان افزود: حتی برای كشورهای اولویت دار در حوزه صادرات مانند تركمنستان و ازبكستان پرواز مستقیم از مشهد در نظر گرفته نشده كه می تواند در صادرات اثرگذار باشد.
وی اظهار داشت: طبق برنامه ششم توسعه، پارسال هدفگذاری صادراتی در استان انجام شد و میزان صادرات استان در پایان سال 96 بدون در نظر گرفتن خدمات فنی و مهندسی به یك میلیارد و 976 میلیون دلار رسید و اهداف استان را محقق كرد.
وی گفت: امسال هدفگذاری استان برای صادرات كالاهای غیرنفتی یك میلیارد و 950 میلیون دلار بوده كه با توجه به تصمیمات اتخاذ شده در كارگروه توسعه صادرات و این سازمان با همكاری تشكلهای صادراتی تلاش بر صادرات بیش از 2 میلیارد دلار می باشد.
امیرفخریان افزود: در 6 ماه نخست امسال سهم خراسان رضوی از ارزش كل صادرات كشور 4.8 درصد بود اما این میزان در 6 ماه نخست سال گذشته 4.1 درصد بود كه نشان می دهد سهم استان از صادرات كشور هفت دهم درصد افزایش داشته است.
وی اظهار داشت: در 6 ماه نخست امسال یك میلیون و 378 هزار تن كالا به ارزش یك میلیارد و 116 میلیون دلار از گمركات و بازارچه های مرزی خراسان رضوی به خارج از كشور صادر شد كه حجم صادرات كالا در مقایسه با مدت مشابه پارسال از نظر وزن 33 درصد و از نظر ارزش 32 درصد افزایش داشت.
صادرات ریلی استان، مزیتها و مشكلات
مدیر كل راه آهن خراسان نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: در نیمه نخست امسال 322 هزار تن كالا با پنج هزار و 275 دستگاه واگن از مرز ریلی سرخس به كشورهای آسیای میانه صادر شد كه نسبت به مدت مشابه سال قبل 57 درصد افزایش داشت.
محمد هادی ضیایی مهر افزود: از كل كالاهای صادراتی از مسیر ریلی در این مدت 60 درصد سیمان، 14 درصد مصالح ساختمانی، 10 درصد مواد شیمیایی و باقی آنها مواد غذایی و مواد صنعتی بود.
وی اظهار داشت: عمده كشورهای هدف صادرات ریلی، ازبكستان با 70 درصد، تاجیكستان با 11 درصد، تركمنستان با هشت درصد و قزاقستان با هفت درصد می باشد.
وی گفت: گفت: در مجموع 81 درصد از كالاهای صادراتی استان از مرز ریلی سرخس ارسال شده و 19 درصد از سایر ایستگاه های راه آهن كشور بارگیری و ارسال شده است.
ضیایی مهر افزود: از پنج هزار و 275 واگن بارگیری شده برای صادرات در استان، 80 درصد آن واگن های ترانزیتی وارد شده از كشورهای آسیای میانه یا واردات كالا از كشورهای آسیای میانه بوده كه پس از تخلیه برای حمل كالاهای صادراتی استفاده شده است.
وی اظهار داشت: 20 درصد باقیمانده نیز واگن های امدادی كه از كشورهای آسیای میانه بویژه تركمنستان و ازبكستان بوده كه خالی وارد كشور شده و كالاهای صادراتی را بارگیری كرده است.
وی گفت: با توجه به ارتباط ریلی راه آهن جمهوری اسلامی ایران با راه آهن كشورهای آسیای میانه از طریق مرز ریلی سرخس با تركمنستان و سایر كشورهای آسیای میانه، شرایط حمل كالاهای صادراتی از طریق راه آهن فراهم شده است.
ضیایی مهر افزود: این موضوع هم از نظر صرفه اقتصادی با توجه به تعرفه كمتر نسبت به حمل و نقل جاده ای و هم از نظر ایمنی و امنیت بیشتر مورد استقبال صادر كنندگان و تجار قرار گرفته است.
وی اظهار داشت: سالیان متمادی پس از افتتاح و بهره برداری از راه آهن مشهد – سرخس – تجن و اتصال راه آهن جمهوری اسلامی ایران به خطوط ریلی آسیای میانه، خدمات ریلی در بخش صادرات رو به گسترش بوده است.
وی در ارتباط با مشكلات بخش صادرات ریلی استان به كشورهای آسیای میانه از جمله راه آهن تركمنستان گفت: مهمترین مشكل صادركنندگان در برخی مواقع كمبود واگن برای حمل كالاهای صادراتی به كشورهای آسیای میانه است.
ضیایی مهر افزود: از آنجا كه باید از واگن های حامل كالاهای ترانزیتی وارده و همچنین واگن های حامل كالاهای وارداتی پس از تخلیه برای حمل كالاهای صادراتی استفاده شود لذا در مواقع كمبود واگن به درخواست راه آهن ایران، راه آهن های كشورهای آسیای میانه واگن خالی به ایران اعزام می كنند تا بتوان در اختیار صادركنندگان قرار داد.
وی اظهار داشت: برخی مواقع كشورهای آسیای میانه به اندازه تقاضای راه آهن ایران، واگن خالی امدادی نمی توانند اعزام نمایند كه به همین علت ممكن است تمام نیاز صادركنندگان را نتوانیم به موقع پاسخگو باشیم.
وی گفت: از سوی مسئولان راه آهن جمهوری اسلامی ایران رایزنی های گسترده با مسئولان راه های آهن آسیای میانه به صورت مستمر در حال انجام است كه كمبود واگن حل شود.
مشكلات صادرات خراسان رضوی از زبان فعالان این عرصه
رئیس اتحادیه صادركنندگان و واردكنندگان خراسان رضوی نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: كاهش نرخ بهره بانكی در سال گذشته تاثیر نامطلوب بر اقتصاد كشور نهاد كه امری بی سابقه در اقتصاد كشورهای دنیا بود.
محمد حسین روشنك افزود: با كاهش یكباره نرخ بهره بانكی، ارزش پس اندازهای مردم در بانكها كاهش یافت لذا مردم برای جبران این خسارت به سراغ بازارهای ارز و سكه رفتند و معاملات مردم در این بازارها در اوایل فروردین ماه امسال به اوج خود رسید.
وی اظهار داشت: برنامه صادراتی استان از سال گذشته تدوین شده بود و مسیر پیشرفت خود را طی می كرد تا اینكه اتفاقات بازار سكه و ارز و كاهش نرخ بهره بانكی، برنامه صادراتی استان را از مسیر خود خارج كرد و دیگر امكان طی مسیر براساس برنامه تعیین شده برای توسعه صادرات خراسان رضوی میسر نبود.
رئیس كمیسیون تجارت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و كشاورزی خراسان رضوی گفت: پس از افزایش نرخ ارز، دولت مبنا را بازگشت ارز حاصل از صادرات به سامانه نیما قرار داد اما در این میان تولیدكنندگان داخلی كالا را با نرخ ارز 4200 تومانی در اختیار صادركنندگان قرار نمی دادند و صادر كنندگان ناگزیر به دادن ارز به قیمت 4200 تومان به سامانه نیما بودند كه در این میان متضرر می شدند.
روشنك افزود: اگر در این شرایط مانند گذشته، صادركنندگان را در تامین ارز آزاد بگذارند و ارز به خود صادركنندگان واگذار شود، آنها متضرر نمی شوند.
وی اظهار داشت: در 6 ماه نخست امسال صادرات كالا از خراسان رضوی افزایش یافت اما اگر دولت صادركنندگان را در تامین ارز آزاد می گذاشت، در شرایط افزایش نرخ ارز رشد صادرات استان به سه برابر حد معمول می رسید.
وی گفت: از سوی دیگر پس از نوسانات نرخ ارز، صادرات برخی كالاها مانند روغن نباتی، گوشت مرغ، رب گوجه فرنگی كه سهم عمده ای در سبد صادراتی استان دارند، ممنوع شد كه این امر میزان صادرات را كاهش داد.
روشنك افزود: از اسفند ماه امسال خراسان رضوی برای صادرات ریلی خود به كشورهای آسیای میانه دچار كمبود واگن شده است كه این كمبود به مسائل بین راه آهن جمهوری اسلامی ایران و تركمنستان بازمی گردد و باعث شده كه خراسان رضوی در نوبت دریافت 700 واگن بماند.
نایب رئیس شورای ملی زعفران نیز به خبرنگار ایرنا گفت: افزایش قیمت ارز برای صادركنندگان زعفران سودی ندارد زیرا به دلیل تحریم ارزی، زعفران به ریال فروخته می شود.
غلامرضا میری افزود: دولت نرخ پایه صادراتی هر كیلو گرم زعفران در گمرك را هزار و 450 دلار تعیین كرده است در حالی كه صادر كننده در صورت فروش مطلوب زعفران، هر كیلو از این محصول را به نرخ 800 دلار می فروشد.
وی اظهار داشت: از سوی دیگر سامانه نیما، هر دلار را به قیمت 80 هزار ریال برای صادر كننده در نظر می گیرد لذا در این شرایط صادرات زعفران برای صادر كننده مقرون به صرفه نیست.
میری گفت: درخواست ما از دولت این است كه نرخ پایه صادراتی زعفران را كاهش دهد در غیر این صورت صادرات این محصول متوقف می شود یا قاچاق زعفران و سایر تخلفات افزایش می یابد.
رئیس اتحادیه صادركنندگان و تولیدكنندگان فرش دستباف خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: بازار داخلی فرش دستباف با ركود شدید مواجه شده و فرش ماشینی رقیب فرش دستباف گردیده است.
هادی مخملی افزود: از سوی دیگر به دلیل كاهش ارزش پول ملی در مقابل دلار، صادرات فرش دستباف رونق داشته اما این بازار كاذب است و قابلیت اتكا ندارد.
وی اظهار داشت: ضروری است شرایط تولید فرش دستباف در داخل كشور تسهیل شود و در غیر این صورت ذخایر صادراتی و اشتغال در این عرصه روز به روز ضعیفتر می شود لذا باید از نوآوری و سلایق مختلف كه در تولید فرش بوجود آمده حمایت كرد.
پیشنهادات برای حفظ بازار صادراتی استان
رئیس اتحادیه صادركنندگان و واردكنندگان خراسان رضوی گفت: برای تحقق اهداف صادراتی استان باید ممنوعیت صادرات در مورد برخی كالاها برداشته شود زیرا صادر كنندگان بستانكار نمی توانند مطالبات خود را از طرف های معاملاتی خود وصول كنند.
روشنك افزود: تعهدسپاری ارزی باید لغو شود و به جای آن دولت كالاها را گروه بندی كرده و كالاهایی مانند زعفران كه ارزبری ندارند و در تولید آنها ارز مورد استفاده قرار نگرفته است از شمول تعهدسپاری ارزی خارج گردد.
وی اظهار داشت: برای كالاهایی كه ارزبری دارند و دولت برای تولید آنها یارانه اختصاص می دهد یا ارز 4200 تومانی یا 3800 تومانی می گیرند، به ازای همان میزان یارانه، مابه التفاوت ارز صادراتی را تعیین و آن را در قالب ضمانت نامه بانكی یا وثیقه دریافت كند.
وی گفت: در شرایط كنونی صادركنندگان قدیمی، كارت های بازرگانی خود را به بازرگانان دیگر اجاره داده اند و از صادرات خارج شده اند، لذا صادراتی كه با استفاده از این كارتها انجام می گیرد اغلب واقعی نبوده و دچار اشكالات اساسی است.
راهكارهای مسئولان برای حل مشكل صادرات
مدیر كل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی نیز گفت: تاكنون شرایط صادرات كالا در استان به نحو مطلوبی پیش رفته است اما تعهدات ارزی و ممنوعیت صادرات برخی كالاهای دارای مزیت در استان بر این شرایط اثر نامطلوب خواهد گذاشت.
رسولیان افزود: دولت اخیرا صادرات برخی كالاهای اساسی مانند گوشت مرغ و تخم مرغ را ممنوع كرده كه این امر تاثیر قابل توجهی بر میزان صادرات استان خواهد گذاشت.
وی اظهار داشت: بهتر است به جای ممنوعیت صادرات برخی كالاها كه یارانه دولتی می گیرند، برای صادركنندگان آنها عوارض صادراتی در نظر گرفته شود و از این طریق صادرات آنها تحت كنترل درآید.
وی گفت: به جای دریافت ارز از طریق بازار ثانویه یا سامانه نیما، بهتر است روش دیگری اتخاذ شود چون شیوه فعلی به ضرر صادركنندگان است.
رسولیان افزود: اشكالی در برگشت ارز حاصل از صادرات به سامانه نیما وجود ندارد اما این برگشت ارز می تواند از طریق شیوه های دیگری نیز انجام شود.
وی شروع مجدد تحریم های ایران از سوی آمریكا از آبان ماه امسال را در شرایط صادراتی استان بی تاثیر دانست و اظهار داشت: عمده كالاهای صادراتی استان مشمول تحریم ها نمی شود و روال صادرات طبق گذشته ادامه می یابد جز آنكه ممنوعیت صادرات برخی كالاها ادامه خواهد داشت.
بازار ثانویه مانعی در مسیر توسعه صادرات نیست
رئیس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: ارائه ارز از طریق سامانه نیما یا بازار ثانویه برای صادركنندگان به هیچ وجه مانعی برای توسعه صادرات نیست.
امیرفخریان افزود: از سوی دیگر ممنوعیت صادرات برخی كالاهای دارای مزیت استان مانند گوشت مرغ و تخم مرغ از سوی دولت برای تنظیم بازار داخلی و موقتی است لذا این ممنوعیت برداشته می شود.
وی اظهار داشت: پیگیر وضع عوارض صادراتی برای برخی كالاها و رفع ممنوعیت صادرات آنها هستیم.
وی شرایط فعلی اقتصادی را به نفع صادركنندگان دانست و گفت: زمانی كه قیمت ارز افزایش می یابد، به نفع تولیدكننده است كه كالای خود را برای مصارف داخلی تولید كند لذا اینكه گفته می شود رونق صادرات مقطعی است و در نهایت بازار را دچار ركود می كند، مورد قبول نیست.
امیرفخریان همچنین اثر تحریم های آتی را بر صادرات خراسات رضوی اندك دانست و افزود: صادرات استان غیر نفتی است و به صورت ریلی و جاده ای حمل می شود بنابراین وضع تحریمهای جدید تاثیر چندانی در صادرات این استان نخواهد داشت و ممكن است صادرات كالاهایی كه از طریق كشتی و از طریق بنادر جنوبی به كشورهای دیگر حمل می شوند با تاثیر منفی روبرو گردند.